Sốc Nhiệt Do Gắng Sức – Những Điều Cần Biết

Pacer -

Tháng 4, tháng5 khi hoa loa kèn nở rộ, cũng là tín hiệu báo hiệu thời tiết chuyển mùa. Những buổi sáng mùa xuân se lạnh dần biến mất, nhường chỗ cho những ngày hè oi ả. Với các runner, đây là thời điểm quan trọng để điều chỉnh bài tập, thích nghi với sự thay đổi của thời tiết. Một trong những vấn đề cần lưu ý nhất là sốc nhiệt.

Sốc Nhiệt Là Gì?

Sốc nhiệt là tình trạng cơ thể quá nóng, thường xảy ra do tiếp xúc kéo dài hoặc gắng sức trong môi trường nhiệt độ cao. Đây là hình thái tổn thương do nhiệt nghiêm trọng nhất. Sốc nhiệt được chẩn đoán khi nhiệt độ trung tâm cơ thể vượt quá 40°C, kèm theo rối loạn tri giác và ý thức.

Trong bài viết này, chúng ta sẽ tập trung vào sốc nhiệt do gắng sức (Exertional Heat Stroke - EHS) – tình trạng tăng nhiệt độ cơ thể liên quan đến hoạt động thể lực cường độ cao trong thời tiết nóng. Bất kỳ ai luyện tập hoặc làm việc trong điều kiện nóng bức đều có nguy cơ bị EHS, nhưng nhóm đối tượng thường gặp nhất là vận động viên trẻ, quân nhân và công nhân lao động trong môi trường nhiệt độ cao.

Đặc Điểm Lâm Sàng

Hai tiêu chuẩn chính để chẩn đoán EHS là:

  • Nhiệt độ trung tâm cơ thể cao trên 40°C, đo ngay khi vận động viên (VĐV) ngất trong lúc tập luyện cường độ cao.
  • Rối loạn chức năng hệ thần kinh trung ương.

Trong đó, rối loạn chức năng hệ thần kinh trung ương là dấu hiệu quan trọng, có thể biểu hiện ở nhiều mức độ như: mất định hướng, đau đầu, hành vi không phù hợp, kích thích, cảm xúc không ổn định, lẫn lộn, thay đổi nhận thức, hôn mê hoặc co giật. Nếu một runner có các biểu hiện này, cần nghĩ ngay đến khả năng bị sốc nhiệt.

Photo by https://en.triatlonnoticias.com/

Xử Trí Sốc Nhiệt Do Gắng Sức

Xử trí sốc nhiệt hiệu quả bao gồm cả tại hiện trường và trong bệnh viện, trong đó hạ nhiệt nhanh là yếu tố tối quan trọng.

  • Nếu có nhân viên y tế tại chỗ: Khi có sẵn các thiết bị hạ nhiệt tích cực (như bể nước đá, khăn lạnh, xô nước lạnh) và không cần can thiệp cấp cứu nào khác ngoài việc hạ thân nhiệt, hãy tuân theo nguyên tắc “hạ nhiệt trước, vận chuyển sau”. Khi nhiệt độ cơ thể giảm xuống mức an toàn (khoảng 38,9°C), bệnh nhân cần được chuyển ngay tới cơ sở cấp cứu gần nhất.
  • Nếu không đủ điều kiện hạ nhiệt tại chỗ: Đặc biệt khi bệnh nhân có các vấn đề khác (như co giật) đòi hỏi can thiệp y tế, hãy chuyển bệnh nhân đến cơ sở cấp cứu ngay lập tức. Trong quá trình vận chuyển, vẫn cần thực hiện các biện pháp hạ nhiệt hiệu quả nhất có thể.

Phòng Ngừa Sốc Nhiệt Do Gắng Sức

Để giảm nguy cơ sốc nhiệt, các runner cần chú ý những điều sau:

  1. Xây dựng chương trình tập luyện hợp lý: Đảm bảo thể lực trước các bài tập khó hoặc các giải chạy vào mùa nóng. Duy trì khối lượng và cường độ tập luyện vừa phải để cơ thể thích nghi dần.
  2. Hiểu rõ về sốc nhiệt: Nắm vững các yếu tố thuận lợi, đặc điểm lâm sàng, mức độ nguy hiểm, cũng như cách xử trí và phòng tránh sốc nhiệt.
  3. Đảm bảo tiếp nước đầy đủ:
    • Thiết lập và tuân thủ quy định về uống nước: áp dụng tỷ lệ nghỉ ngơi/tập luyện hợp lý, cân trọng lượng trước và sau khi tập để kiểm soát lượng nước mất đi.
    • Khuyến khích uống cả nước lọc và đồ uống điện giải trong quá trình luyện tập.
  4. Thích ứng với thời tiết nóng ẩm: Lập kế hoạch và tuân thủ hướng dẫn thích ứng nhiệt nếu phải thi đấu trong điều kiện nóng ẩm. Nghỉ ngơi thường xuyên giữa các bài tập để uống nước và làm mát cơ thể.
  5. Dừng tập ngay khi có dấu hiệu bất thường: Nếu bạn hoặc đồng đội cảm thấy kiệt sức nghiêm trọng, buồn nôn, hoặc có các triệu chứng liên quan đến sốc nhiệt, hãy dừng tập luyện và thông báo ngay cho nhân viên y tế.
  6. Tránh luyện tập trong điều kiện khắc nghiệt:
    • Hạn chế hoạt động vào thời điểm nhiệt độ và độ ẩm cao. Ưu tiên tập luyện vào sáng sớm, ban đêm hoặc trong môi trường trong nhà mát mẻ.
    • Tránh tập luyện trong môi trường nóng ẩm khi đang ốm.
  7. Chú ý đến đối tượng nguy cơ cao:
    • Theo dõi kỹ các vận động viên có tỷ lệ khối cơ/diện tích da cao (ví dụ: vận động viên béo phì) trong điều kiện nóng ẩm.
    • Đặc biệt lưu ý những người có tiền sử sốc nhiệt.
  8. Lựa chọn trang phục phù hợp: Mặc trang phục thể thao thoáng khí, hỗ trợ thoát nhiệt nhanh. Thay quần áo ngay khi bị sũng mồ hôi và muối, vì điều này có thể cản trở quá trình làm mát. Hạn chế sử dụng phụ kiện hoặc quần áo cản trở sự tỏa nhiệt trong thời tiết nóng ẩm.
  9. Áp dụng các biện pháp làm mát trước và trong khi tập: “Làm lạnh” (pre-cooling) có thể mang lại hiệu quả cho vận động viên sức bền trong môi trường nóng. Các phương pháp bao gồm:
    • Bên trong: Uống nước đá.
    • Bên ngoài: Đắp khăn lạnh quanh cổ, đầu, trán, hoặc nhúng cánh tay, bàn tay vào chậu đá. Các biện pháp làm mát có hiệu quả khác nhau tùy từng người, vì vậy cần thử nghiệm và theo dõi trong quá trình tập luyện trước khi áp dụng trong thi đấu.
Photo richard-scordato-P0_w6nep52E-unsplash

Tổng Kết

Thời điểm giao mùa tháng 4, tháng 5 thời tiết thay đổi bất thường, nhiệt độ và độ ẩm tăng cao tiềm ẩn nguy cơ sốc nhiệt, đặc biệt khi cơ thể chưa kịp thích nghi. Những buổi sáng tháng 4 có thể không nắng gắt, nhiệt độ không quá cao, nhưng không khí thường ngột ngạt, oi bức và độ ẩm cao – điều kiện lý tưởng để xảy ra sốc nhiệt.

Để phòng ngừa, bạn nên duy trì khối lượng và cường độ tập luyện vừa phải, giúp cơ thể thích nghi dần với thời tiết. Đây không phải thời điểm phù hợp để lập kỷ lục cá nhân (PR) hay cải thiện tốc độ, sức bền. Khi tập luyện và thi đấu, hãy chú ý uống đủ nước và điện giải, luôn lắng nghe cơ thể, không để bản thân rơi vào trạng thái quá sức dẫn đến sốc nhiệt.

Nếu gặp trường hợp sốc nhiệt, cần bình tĩnh đánh giá và xử trí, luôn ghi nhớ nguyên tắc “hạ nhiệt trước, vận chuyển sau”. Hạ nhiệt càng nhanh thì càng giảm nguy cơ biến chứng do sốc nhiệt.

Thời điểm giao mùa và đầu hè luôn là thử thách với những người tập luyện thể thao, đặc biệt là các môn sức bền. Tuy nhiên, hãy nhìn nhận vấn đề một cách lạc quan: nếu vượt qua giai đoạn khó khăn này, bạn sẽ có nền tảng vững chắc để cải thiện thành tích vào mùa thu và cuối năm. Đây chính là động lực để bạn tiếp tục tiến lên, vượt qua mùa hè. Chúc các bạn có một mùa tập luyện và thi đấu hiệu quả, thành công!

Nguồn tham khảo: